Co daje orzeczenie o stopniu niepełnosprawności?

Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności to dokument o fundamentalnym znaczeniu dla milionów Polaków, który otwiera dostęp do szerokiego wachlarza uprawnień, świadczeń i ulg. Ten prawny instrument nie tylko potwierdza status osoby niepełnosprawnej, ale także stanowi podstawę do korzystania z różnorodnych form wsparcia społecznego, zawodowego i finansowego.²

W Polsce system orzecznictwa o niepełnosprawności obejmuje trzy stopnie: lekki, umiarkowany i znaczny, z których każdy wiąże się z określonymi uprawnieniami i możliwościami otrzymania pomocy. Posiadanie takiego orzeczenia pozwala na skorzystanie z ulg podatkowych, dofinansowań z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), świadczeń opiekuńczych oraz specjalnych warunków zatrudnienia.³

Świadczenia społeczne dla osób z orzeczeniem o niepełnosprawności

Zasiłek pielęgnacyjny

Zasiłek pielęgnacyjny stanowi jedno z najważniejszych świadczeń dla osób niepełnosprawnych. Przysługuje osobom powyżej 16 roku życia posiadającym orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności. W szczególnych przypadkach, gdy niepełnosprawność powstała przed ukończeniem 21 roku życia, świadczenie to może być przyznane także osobom z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności.⁶

Wysokość zasiłku wynosi 215,84 zł miesięcznie i jest wypłacana bez względu na dochody beneficjenta. To świadczenie ma na celu pokrycie wydatków związanych z koniecznością zapewnienia opieki i pomocy ze strony innych osób.

Świadczenie wspierające

Od 2024 roku funkcjonuje nowe świadczenie wspierające, które stanowi przełomową zmianę w systemie pomocy dla osób z niepełnosprawnościami. Jest to świadczenie kierowane bezpośrednio do osoby niepełnosprawnej, bez kryterium dochodowego.⁷

Wysokość świadczenia uzależniona jest od poziomu potrzeby wsparcia ustalonego przez Wojewódzki Zespół do spraw Orzekania o Niepełnosprawności (WZON):⁸

• Od 40% do 220% renty socjalnej w zależności od liczby uzyskanych punktów (70-100 punktów)
• W 2024 roku świadczenie przysługuje osobom z 87-100 punktami
• Od 2025 roku będzie dostępne także dla osób z 78-86 punktami

„Świadczenie wspierające jest nowym instrumentem wsparcia, o które mogą ubiegać się osoby z niepełnosprawnościami w wieku od ukończenia 18 roku życia. Jest to rozwiązanie skierowane bezpośrednio do osób z niepełnosprawnościami, tak aby dorosła już osoba z niepełnosprawnością mogła decydować jak wykorzystywane ma być otrzymywane wsparcie.”

Inne świadczenia opiekuńcze

Osoby z orzeczeniem mogą także ubiegać się o:

• Świadczenie pielęgnacyjne dla opiekunów
• Zasiłek stały z pomocy społecznej
• Rentę socjalną w określonych przypadkach

Ulgi podatkowe i finansowe

Ulga rehabilitacyjna

Posiadacze orzeczenia o niepełnosprawności mogą skorzystać z ulgi rehabilitacyjnej w podatku dochodowym. Pozwala ona na odliczenie wydatków poniesionych na cele rehabilitacyjne oraz ułatwienia w wykonywaniu czynności życiowych.⁹

Podstawowe zasady ulgi rehabilitacyjnej:⁵

• Limit odliczenia: do 2280 zł rocznie na jedną osobę niepełnosprawną
• Warunek dochodowy: roczne dochody osoby niepełnosprawnej pozostającej na utrzymaniu nie mogą przekroczyć 21 371,52 zł (dane na 2024 rok)
• Dokumentacja: konieczność posiadania faktur i rachunków potwierdzających poniesione wydatki

Ulgi w opłatach administracyjnych

Osoby niepełnosprawne korzystają z obniżonych opłat za paszport oraz mogą być zwolnione z abonamentu RTV w określonych przypadkach.

Uprawnienia pracownicze

Warunki pracy

Orzeczenie o niepełnosprawności zapewnia szczególne warunki zatrudnienia:¹

Dla wszystkich stopni niepełnosprawności:

• Maksymalnie 8 godzin pracy dziennie i 40 godzin tygodniowo
• Zakaz pracy w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych

Dla stopnia umiarkowanego i znacznego:

• Maksymalnie 7 godzin pracy dziennie i 35 godzin tygodniowo
• Prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego – 10 dni roboczych rocznie
• Dłuższe przerwy w pracy

Dofinansowanie wynagrodzeń z PFRON

Pracodawcy zatrudniający osoby niepełnosprawne mogą otrzymać miesięczne dofinansowanie do wynagrodzeń:

*Dofinansowanie zwiększone przysługuje dla kodów: 01-U (upośledzenie umysłowe), 02-P (choroby psychiczne), 06-E (epilepsja), 12-C (całościowe zaburzenia rozwojowe), 04-O (choroby narządu wzroku w stopniu znacznym i umiarkowanym).

Karta parkingowa i ułatwienia komunikacyjne

Uprawnieni do karty parkingowej

Karta parkingowa wydawana jest przez przewodniczącego Powiatowego Zespołu do spraw Orzekania o Niepełnosprawności:

Automatycznie uprawnieni:

• Osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności mające znacznie ograniczone możliwości poruszania się

Warunkowo uprawnieni:

• Osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności z kodami przyczyny: 04-O (wzrok), 05-R (narząd ruchu), 07-S (układ oddechowy i krążenia), 10-N (choroby neurologiczne)

Uprawnienia wynikające z karty parkingowej

Karta parkingowa uprawnia do:

• Postoju w miejscach oznaczonych emblematem wózka inwalidzkiego
• Niestosowania się do 9 znaków drogowych (zakazy postoju, zakazy wjazdu)
• Bezpłatnego parkowania w strefach płatnego postoju w wielu miastach

Ulgi komunikacyjne

Zależnie od stopnia i przyczyny niepełnosprawności przysługują różne ulgi w komunikacji publicznej:

• 37% zniżka w PKP/PKS dla osób z dysfunkcją narządu wzroku (04-O) z umiarkowanym stopniem
• 78% zniżka dla dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością do 24/26 lat w przejazdach edukacyjnych

Dofinansowania ze środków PFRON

Sprzęt rehabilitacyjny i przedmioty ortopedyczne

PFRON oferuje dofinansowanie do zakupu:

• Sprzętu rehabilitacyjnego (wózki inwalidzkie, kule, balkoniki)
• Przedmiotów ortopedycznych (protezy, ortezy, specjalistyczne obuwie)
• Środków pomocniczych (aparaty słuchowe, urządzenia ułatwiające komunikację)

Likwidacja barier

Dofinansowanie obejmuje:

• Bariery architektoniczne (pochylnie, wind, adaptacja łazienek)
• Bariery techniczne (platformy dla wózków inwalidzkich)
• Bariery komunikacyjne (komputery, oprogramowanie specjalistyczne)

Działalność gospodarcza

PFRON wspiera osoby niepełnosprawne chcące rozpocząć własną działalność gospodarczą poprzez dotacje na rozpoczęcie działalności.

Dodatkowe uprawnienia i ułatwienia

Zatrudnienie chronione

Orzeczenie umożliwia podjęcie pracy w:

• Zakładach aktywności zawodowej (dla osób ze znacznym i umiarkowanym stopniem z określonymi kodami)
• Zakładach pracy chronionej (dla wszystkich stopni niepełnosprawności)

Usługi specjalistyczne

Dostęp do:

• Turnusów rehabilitacyjnych z dofinansowaniem
• Terapii specjalistycznych
• Usług socjalnych i opiekuńczych
• Rehabilitacji zawodowej

Ulgi w placówkach kulturalnych

Wiele instytucji kultury oferuje zniżki lub bezpłatny dostęp dla osób z orzeczeniem o niepełnosprawności.

Kto orzeka o stopniu niepełnosprawności?

System orzecznictwa o niepełnosprawności w Polsce ma strukturę dwuinstancyjną i opiera się na działalności wyspecjalizowanych zespołów orzekających. Odpowiedzialność za wydawanie orzeczeń spoczywa na powiatowych i wojewódzkich zespołach do spraw orzekania o niepełnosprawności.

Powiatowe zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności (PZON)

Powiatowe zespoły stanowią pierwszą instancję w systemie orzekania o niepełnosprawności. Są to organy działające w strukturach samorządowych, powołane przez starostów po uzyskaniu zgody wojewody.

Kompetencje PZON

Powiatowe zespoły wydają orzeczenia o:

• Niepełnosprawności dla osób poniżej 16 roku życia
• Stopniu niepełnosprawności dla osób powyżej 16 roku życia
• Wskazaniach do ulg i uprawnień

Skład zespołu orzekającego

W skład powiatowego zespołu wchodzą:

• Lekarze specjaliści różnych dziedzin
• Psycholodzy
• Pedagodzy
• Pracownicy socjalni
• Doradcy zawodowi

Podczas posiedzenia składu orzekającego uczestniczy co najmniej dwóch specjalistów, w tym obligatoryjnie lekarz pełniący funkcję przewodniczącego składu orzekającego.

Organizacja pracy PZON

Przykładowa organizacja pracy powiatowego zespołu:

Dodatkowo zespoły wydają karty parkingowe oraz legitymacje osoby niepełnosprawnej.

Wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności (WZON)

Wojewódzkie zespoły działają jako druga instancja i są powoływane bezpośrednio przez wojewodów. Ich głównym zadaniem jest rozpatrywanie odwołań od orzeczeń wydanych przez zespoły powiatowe.

Kompetencje WZON

Wojewódzkie zespoły:

• Rozpatrują odwołania od orzeczeń powiatowych zespołów
• Wydają decyzje ustalające poziom potrzeby wsparcia dla świadczenia wspierającego
• Sprawują nadzór nad działalnością zespołów powiatowych
• Prowadzą szkolenia członków zespołów powiatowych
• Kontrolują zgodność orzeczeń z przepisami

Zadania nadzorcze

WZON w imieniu wojewody sprawuje nadzór polegający na:

• Kontroli orzeczeń co do zgodności z dokumentami i przepisami
• Kontroli prawidłowości stosowania przepisów i procedur
• Udzielaniu wyjaśnień dotyczących orzekania
• Prowadzeniu postępowań w sprawie nieważności orzeczeń

Trzecia instancja – sądy

W przypadku niezadowolenia z orzeczenia wojewódzkiego zespołu, przysługuje prawo odwołania się do sądu. Rejonowe sądy pracy i ubezpieczeń społecznych sprawują kontrolę prawidłowości orzekania przez organy administracji publicznej.

Struktura orzecznictwa pozarentowego

System orzecznictwa o niepełnosprawności w Polsce obejmuje:

I instancja: Powiatowe/Miejskie Zespoły do spraw Orzekania o Niepełnosprawności

• Wydawanie orzeczeń pierwotnych
• Właściwość miejscowa według zamieszkania wnioskodawcy

II instancja: Wojewódzkie Zespoły do spraw Orzekania o Niepełnosprawności

• Rozpatrywanie odwołań
• Kontrola i nadzór nad zespołami powiatowymi

III instancja: Rejonowe Sądy Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

• Kontrola sądowa decyzji administracyjnych

Nowoczesne funkcje WZON

Od 2024 roku wojewódzkie zespoły otrzymały nowe kompetencje związane z ustalaniem poziomu potrzeby wsparcia dla nowego świadczenia wspierającego. Jest to dodatkowe zadanie wymagające specjalistycznej oceny funkcjonowania osoby niepełnosprawnej w skali punktowej.

„Wojewódzki Zespół do spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Województwie Podkarpackim jest organem drugiej instancji, właściwym do rozpatrywania odwołań od orzeczeń o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności, wydawanych przez powiatowe zespoły orzekające, działające na terenie województwa podkarpackiego.”

Punkty informacyjne

Przy każdym zespole orzekającym funkcjonuje punkt informacyjny, w którym osoby zainteresowane mogą uzyskać informacje o:

• Trybie postępowania w sprawie orzekania
• Wymaganych dokumentach
• Zasadach składania wniosków i odwołań

Właściwość miejscowa

Wnioski o wydanie orzeczenia składa się do zespołu właściwego ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy. W przypadku placówek opiekuńczych lub edukacyjnych właściwość określa się według siedziby placówki.

Jak wyrobić stopień niepełnosprawności?

Proces uzyskania orzeczenia o stopniu niepełnosprawności wymaga przejścia przez określoną procedurę administracyjną, która składa się z kilku etapów. Aby skutecznie przeprowadzić ten proces, należy dokładnie przygotować wymaganą dokumentację i przestrzegać ustalonych terminów.

Krok 1: Przygotowanie wymaganych dokumentów

Podstawowe dokumenty

Do złożenia wniosku o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności niezbędne są:

1. Wypełniony wniosek o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności (czytelnie podpisany przez wnioskodawcę)
2. Oryginał zaświadczenia lekarskiego o stanie zdrowia wydanego przez lekarza prowadzącego (ważne przez 30 dni)
3. Wypełniony formularz informacji zawodowo-socjalnej
4. Dokumentacja medyczna potwierdzająca niepełnosprawność

Dokumentacja medyczna

Szczególnie istotne są:

• Karty informacyjne z leczenia szpitalnego
• Historia choroby z poradni specjalistycznych
• Wyniki badań diagnostycznych (RTG, tomografia, rezonans, badania laboratoryjne)
• Opinie psychologiczne (w uzasadnionych przypadkach)
• Konsultacje specjalistyczne
• Kserokopie poprzednich orzeczeń (jeśli były wydawane)

Ważne: Dokumentacja medyczna musi być poświadczona za zgodność z oryginałem lub należy przynieść oryginały do wglądu podczas składania wniosku.

Zaświadczenie lekarskie

Zaświadczenie lekarskie o stanie zdrowia musi zawierać:

• Opis aktualnego stanu zdrowia
• Rozpoznanie choroby zasadniczej i chorób współistniejących
• Potwierdzenie aktualnymi wynikami badań diagnostycznych
• Podpis lekarza, pod którego opieką znajduje się pacjent

Zaświadczenie traci ważność po 30 dniach od daty wystawienia.

Krok 2: Składanie wniosku

Gdzie składać wniosek?

Wniosek składa się do Powiatowego Zespołu do spraw Orzekania o Niepełnosprawności właściwego ze względu na miejsce zamieszkania.

Sposoby złożenia wniosku

Dokumenty można złożyć:

• Osobiście w siedzibie zespołu
• Pocztą na adres zespołu
• Przez pełnomocnika (wymagane pełnomocnictwo)

Zaleta składania osobistego: możliwość przedstawienia do wglądu oryginałów dokumentacji medycznej bez konieczności poświadczania kserokopii.

Krok 3: Oczekiwanie na wezwanie

Po złożeniu kompletnej dokumentacji zespół orzekający:

• Analizuje dokumenty pod kątem kompletności
• Wyznacza termin posiedzenia składu orzekającego
• Wysyła pisemne zawiadomienie o terminie i miejscu posiedzenia

Termin rozpatrzenia: Zespoły starają się rozpatrywać sprawy w kolejności wpływu, ale czas oczekiwania może się różnić w zależności od obłożenia pracą.

Krok 4: Udział w posiedzeniu składu orzekającego

Obowiązkowy charakter uczestnictwa

Udział w posiedzeniu składu orzekającego jest obowiązkowy, chyba że w zawiadomieniu wskazano inaczej. Niestawiennictwo może skutkować pozostawieniem wniosku bez rozpoznania.

Przebieg posiedzenia

Podczas posiedzenia:

1. Badanie lekarskie przez przewodniczącego składu (lekarza)
2. Ocena dokumentacji medycznej przez wszystkich członków składu
3. Wywiad dotyczący funkcjonowania w życiu codziennym
4. Ocena zdolności do pracy i pełnienia ról społecznych
5. Ustalenie stopnia niepełnosprawności na podstawie określonych kryteriów

Skład orzekający

W posiedzeniu uczestniczy minimum dwóch specjalistów, w tym:

• Lekarz (przewodniczący składu)
• Drugi specjalista (psycholog, pedagog, pracownik socjalny, doradca zawodowy lub drugi lekarz)

Krok 5: Kryteria oceny przy orzekaniu

Elementy brane pod uwagę

Zgodnie z przepisami, przy orzekaniu uwzględnia się:

• Zaświadczenie lekarskie i dokumentację medyczną
• Ocenę stanu zdrowia sporządzoną przez lekarza-przewodniczącego
• Wiek, płeć, wykształcenie i kwalifikacje zawodowe
• Możliwość rehabilitacji i poprawy funkcjonowania
• Ograniczenia w samodzielnej egzystencji i życiu społecznym

Rokowania

Szczególnie istotne jest określenie:

• Możliwości poprawy stanu zdrowia poprzez leczenie
• Skuteczności rehabilitacji medycznej i społecznej
• Celowości przekwalifikowania zawodowego
• Potrzeby wsparcia ze strony innych osób

Krok 6: Wydanie orzeczenia

Rodzaje orzeczeń

Zespół może wydać orzeczenie o:

• Lekkim stopniu niepełnosprawności
• Umiarkowanym stopniu niepełnosprawności
• Znacznym stopniu niepełnosprawności
• Braku kwalifikacji do żadnego ze stopni

Czas ważności orzeczenia

Orzeczenie może być wydane:

• Na czas określony – gdy istnieje szansa poprawy stanu zdrowia
• Na stałe – gdy nie ma rokowania poprawy funkcjonowania

Nowość 2025: Wprowadzono listę 208 chorób uprawniających do stałego orzeczenia bez konieczności ponownego orzekania.

Krok 7: Otrzymanie dokumentów

Po wydaniu pozytywnego orzeczenia można złożyć wniosek o:

• Legitymację osoby niepełnosprawnej
• Kartę parkingową (jeśli spełnia się dodatkowe kryteria)

Prawo do odwołania

W przypadku niezadowolenia z orzeczenia przysługuje prawo odwołania do Wojewódzkiego Zespołu w terminie 14 dni od doręczenia orzeczenia.

Szczególne przypadki

Dzieci do 16 roku życia

Dla dzieci poniżej 16 lat orzeka się o niepełnosprawności bez określenia stopnia. Wniosek składają przedstawiciele ustawowi dziecka.

Osoby 16-18 lat

Wymagany jest podpis zarówno wnioskodawcy, jak i opiekuna prawnego.

Koszty postępowania

Postępowanie orzecznicze jest bezpłatne. Koszty ponosi się jedynie w przypadku:

• Uzyskania dokumentacji medycznej od lekarzy prywatnych
• Wykonania dodatkowych badań (jeśli lekarz prowadzący ich nie wykonał)
• Wydania karty parkingowej (opłata 21 zł)

Określenie stopnia niepełnosprawności

System polskiego orzecznictwa o niepełnosprawności przewiduje trzy stopnie niepełnosprawności: lekki, umiarkowany i znaczny. Każdy z tych stopni określa różne poziomy ograniczeń funkcjonowania oraz wiąże się z odmiennymi uprawnieniami i formami wsparcia.⁴

Znaczny stopień niepełnosprawności

Znaczny stopień niepełnosprawności reprezentuje najwyższy poziom ograniczeń w funkcjonowaniu. Zgodnie z definicją ustawową, do tego stopnia zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, która jest niezdolna do pracy albo zdolna do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymaga stałej lub długotrwałej opieki innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.

Kluczowe kryteria znacznego stopnia

Niezdolność do pracy lub praca wyłącznie w warunkach chronionych:

• Całkowity brak możliwości podjęcia zatrudnienia na otwartym rynku pracy
• Możliwość pracy jedynie w zakładach aktywności zawodowej lub pracy chronionej
• Znaczne ograniczenia fizyczne, psychiczne lub umysłowe uniemożliwiające samodzielne funkcjonowanie zawodowe

Potrzeba stałej lub długotrwałej opieki:

• Długotrwała pomoc rozumiana jako wsparcie trwające ponad 12 miesięcy
• Zależność od innych osób w podstawowych czynnościach życiowych
• Konieczność pomocy w zakresie: karmienia, higieny osobistej, poruszania się, prowadzenia gospodarstwa domowego

Znacznie ograniczona samodzielna egzystencja:

• Niezdolność do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych
• Ograniczona możliwość komunikacji z otoczeniem
• Trudności w utrzymywaniu relacji społecznych zgodnie z normami społecznymi

Uprawnienia wynikające ze znacznego stopnia

Osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności mają dostęp donajszerszego pakietu uprawnień:

• Zasiłek pielęgnacyjny (215,84 zł miesięcznie) bez kryterium dochodowego
• Automatyczne prawo do karty parkingowej (przy ograniczonych możliwościach poruszania)
• Najwyższe dofinansowanie PFRON dla pracodawcy (2760-4140 zł miesięcznie)
• 35 godzin pracy tygodniowo i dodatkowy urlop (10 dni)

Umiarkowany stopień niepełnosprawności

Umiarkowany stopień niepełnosprawności obejmuje osoby z naruszoną sprawnością organizmu, które są niezdolne do pracy albo zdolne do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagają czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych.

Charakterystyka umiarkowanego stopnia

Zdolność do pracy w warunkach dostosowanych:

• Możliwość podjęcia zatrudnienia na stanowiskach przystosowanych do potrzeb wynikających z niepełnosprawności
• Praca w warunkach pracy chronionej lub zakładach aktywności zawodowej
• Potrzeba odpowiednich ułatwień i adaptacji stanowiska pracy

Częściowa lub okresowa pomoc:

• Wsparcie w niektórych czynnościach życiowych, ale nie we wszystkich
• Pomoc czasowa – w określonych sytuacjach lub okresach
• Zachowana częściowa samodzielność w podstawowych funkcjach

Ograniczona, ale kompensowalna samodzielna egzystencja:

• Możliwość częściowego samodzielnego funkcjonowania
• Potrzeba wsparcia w pełnieniu niektórych ról społecznych
• Zdolność do nawiązywania i utrzymywania relacji społecznych przy odpowiednim wsparciu

Warunki specjalne dla umiarkowanego stopnia

Zasiłek pielęgnacyjny dla osób z umiarkowanym stopniem przysługuje wyłącznie, gdy niepełnosprawność powstała przed ukończeniem 21 roku życia.

Karta parkingowa dla umiarkowanego stopnia wymaga dodatkowych warunków:

• Symbol przyczyny niepełnosprawności: 04-O (wzrok), 05-R (narząd ruchu), 07-S (układ oddechowy/krążenia), 10-N (choroby neurologiczne)
• Znacznie ograniczone możliwości samodzielnego poruszania się

Lekki stopień niepełnosprawności

Lekki stopień niepełnosprawności dotyczy osób o naruszonej sprawności organizmu, która powoduje istotne obniżenie zdolności do wykonywania pracy w porównaniu do osób o podobnych kwalifikacjach z pełną sprawnością, lub osób mających ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy przedmiotów ortopedycznych, środków pomocniczych lub technicznych.

Kryteria lekkiego stopnia

Obniżona zdolność do pracy:

• Istotne zmniejszenie wydajności na określonym stanowisku pracy
• Porównanie z osobami o podobnych kwalifikacjach zawodowych
• Zachowana zdolność do zatrudnienia, ale z ograniczeniami

Kompensowalne ograniczenia:

• Możliwość zmniejszenia dysfunkcji poprzez stosowanie środków pomocniczych
• Wykorzystanie przedmiotów ortopedycznych (protezy, ortezy, kule)
• Zastosowanie środków technicznych (komputery, oprogramowanie adaptacyjne)

Ograniczenia w rolach społecznych:

• Trudności w pełnieniu niektórych funkcji społecznych
• Możliwość kompensacji ograniczeń poprzez odpowiednie wsparcie techniczne
• Zachowana zdolność do utrzymywania relacji społecznych

Uprawnienia przy lekkim stopniu

Osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności mają dostęp do:

• Ulgi rehabilitacyjnej w podatku dochodowym
• Podstawowego dofinansowania PFRON (575-1265 zł dla pracodawcy)
• 40 godzin pracy tygodniowo (bez dodatkowego urlopu)
• Braku uprawnień do karty parkingowej i zasiłku pielęgnacyjnego

Tabela porównawcza stopni niepełnosprawności

Proces określania stopnia

Kompleksowa ocena

Zespół orzekający dokonuje wieloaspektowej oceny uwzględniającej:

Aspekty medyczne:

• Aktualny stan zdrowia i rokowanie
• Skuteczność dotychczasowego leczenia
• Możliwości rehabilitacji medycznej

Aspekty zawodowe:

• Wykształcenie i kwalifikacje
• Dotychczasowe doświadczenie zawodowe
• Możliwość przekwalifikowania

Aspekty społeczne:

• Zdolność do pełnienia ról społecznych
• Potrzeba wsparcia w życiu codziennym
• Możliwość samodzielnej egzystencji

Zasada indywidualnego podejścia

Każda sprawa rozpatrywana jest indywidualnie, z uwzględnieniem:

• Specyfiki konkretnego schorzenia
• Wpływu na funkcjonowanie w różnych sferach życia
• Możliwości kompensacji ograniczeń
• Potencjału rehabilitacyjnego

Zmiany w systemie orzekania w 2025 roku

Stałe orzeczenia

Od marca 2025 roku wprowadzono listę 208 chorób kwalifikujących do wydania bezterminowego orzeczenia. Dotyczy to schorzeń o charakterze:

• Nieodwracalnym – bez możliwości poprawy
• Postępującym – z tendencją do pogorszenia
• Stabilnym – bez znaczących zmian w czasie

To rozwiązanie ma na celu eliminację zbędnych procedur u osób z chorobami nieuleczalnymi i zapewnienie im stabilności prawnej.

Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności stanowi fundament systemu wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami w Polsce. Prawidłowe zrozumienie kryteriów poszczególnych stopni oraz związanych z nimi uprawnień jest kluczowe dla skutecznego korzystania z dostępnych form pomocy. Wprowadzane zmiany legislacyjne systematycznie upraszczają procedury i zwiększają dostępność wsparcia dla osób najbardziej potrzebujących.

Podsumowanie

Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności stanowi kluczowy dokument otwierający dostęp do kompleksowego systemu wsparcia dla osób z niepełnosprawnościami w Polsce. System trzech stopni niepełnosprawności – lekkiego, umiarkowanego i znacznego – pozwala na dostosowanie form pomocy do rzeczywistych potrzeb i ograniczeń funkcjonowania każdej osoby.

Najważniejsze korzyści z posiadania orzeczenia obejmują szeroką gamę świadczeń finansowych, od zasiłku pielęgnacyjnego przez nowe świadczenie wspierające, po dofinansowania z PFRON dla pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne. Ulgi podatkowe, karta parkingowa, specjalne warunki zatrudnienia oraz dostęp do rehabilitacji stanowią nieodłączne elementy tego systemu wsparcia.

Proces uzyskania orzeczenia, choć wymaga przygotowania odpowiedniej dokumentacji medycznej i przejścia przez procedurę orzeczniczą, jest dostępny dla wszystkich osób spełniających kryteria niepełnosprawności. Dwuinstancyjny system orzekania – z powiatowymi zespołami jako pierwszą instancją i wojewódzkimi jako odwoławczą – zapewnia rzetelność i możliwość weryfikacji decyzji.

Wprowadzone w 2025 roku zmiany, szczególnie dotyczące stałych orzeczeń dla 208 jednostek chorobowych oraz rozwoju systemu świadczenia wspierającego, pokazują ewolucję polskiego systemu wsparcia osób niepełnosprawnych w kierunku większej stabilności prawnej i finansowej dla beneficjentów.

Orzeczenie o niepełnosprawności to nie tylko dokument potwierdzający status prawny, ale przede wszystkim narzędzie integracji społecznej i zawodowej, umożliwiające osobom z niepełnosprawnościami pełniejsze uczestnictwo w życiu społecznym i zawodowym przy odpowiednim wsparciu państwa i społeczeństwa.

[¹]: https://mopr.kielce.pl/formy-pomocy/orzekanie-o-niepelnosprawnosci/do-czego-sluzy-orzeczenie-o-niepelnosprawnosci/

[²]: https://www.gov.pl/web/gov/uzyskaj-orzeczenie-o-stopniu-niepelnosprawnosci

[³]: https://stat.gov.pl/metainformacje/slownik-pojec/pojecia-stosowane-w-statystyce-publicznej/487,pojecie.html

[⁴]: https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/rehabilitacja-zawodowa-i-spoleczna-oraz-zatrudnianie-osob-16798906/art-4

[⁵]: https://pl.wikipedia.org/wiki/Ulgi_podatkowe_dla_os%C3%B3b_niepe%C5%82nosprawnych

[⁶]: https://niepelnosprawni.pl/poradnik/co-daje-umiarkowany-stopien

[⁷]: https://www.zus.pl/-/Świadczenie-wspierające-dla-osób-z-niepełnosprawnością

[⁸]: https://www.gov.pl/web/rodzina/swiadczenie-wspierajace

[⁹]: https://www.podatki.gov.pl/pit/ulgi-odliczenia-i-zwolnienia/ulga-rehabilitacyjna/